مطالعات آثار اجتماعی ناشی از رهاسازی جريان سيلاب خروجی سد سيمره

معرفي طرح

سكونتگاه‌‌هاي انساني واقع در محدوده مطالعاتي از نظر تقسيمات سياسي و اداري در سه شهرستان دره‌شهر (در استان ايلام) و كوهدشت و پل دختر (در استان لرستان) واقع شده‌اند. رودخانه سيمره بعنوان مرز دو استان موجب شكل‌گيري تقسيمات سياسي- اداري گرديده است. شهرستان دره‌شهر در شرق استان ايلام و همجوار با استان لرستان است. اين شهرستان داراي سه بخش مركزي، ماژين و بدره است كه بخش مركزي شامل دهستان‌هاي ارمو و زرين‌دشت، بخش ماژين شامل دهستان‌هاي كولكني و ماژين مي‌‌باشد. بخش بدره نيز شامل دهستان‌هاي دوستان و هندميني است. شهرستان كوهدشت نيز داراي 6 شهر و 5 بخش درب‌گنبد، رومشكان، طرهان، كوناني و مركزي است. بغير از بخش مركزي كه شامل سه دهستان كوهدشت شمالي، كوهدشت جنوبي و گل‌گل است، ساير بخش‌ها هريك در برگيرنده دو دهستان ‌هستند. اين شهرستان در سال 1365 يكي از بخش‌هاي شهرستان خرم‌آباد بود كه در سال 1368، به شهرستان ارتقا يافت. مطابق اطلاعات مركز آمار ايران در سال 1390، اين شهرستان با ۲۱۸۹۲۱ نفر جمعيت، سومين شهرستان استان لرستان، پس از خرم‌آباد و بروجرد بوده است.

تاريخچه طرح

بررسي و مرور سوابق و پيشينه مربوط به مطالعات اجتماعي محدوده طرح بيانگر اين است كه در اين ارتباط صرفا گزارش مطالعات اجتماعي و خسارت مخزن سدتنظيمي سيمره كه فقط محدوده بالادست را پوشش مي‌‌دهد، وجود دارد. بنابراين به جهت اهميت موضوع سعي براين بوده است علاوه بر استفاده از نتايج مطالعات فوق، از سوابق مختلف بين‌المللي مرتبط با موضوع در زمينه بررسي اثرات اجتماعي احداث نيروگاه‌هاي برقابي بر پايين‌دست، بشرح زير استفاده گردد: 1-گزارش مطالعات اجتماعي و خسارت مخزن سد تنظيمي سيمره، شركت مهندسي مشاور مهاب قدس، سال 1388 2-گزارشي تحت عنوان "هزينه و مضرات توسعه: پيامدهاي انساني پايين‌‌دست سدها"- سال2010 (در اين گزارش كه توسط کميسيون جهاني سدها تهيه شده است به بخشي از مشکلات اجتماعي و محيط زيستي مشاهده شده در پروژه‌هاي توسعه سد با تاكيد خاص به چالش جمعيت تحت تاثير، منابع معيشتي مردم در اثر تغييرات جريان آب رودخانه و مختل شدن جريان طبيعي رودخانه و تاثير بر شيلات و کشاورزي اشاره گرديده است) 3-سدهاي برقابي و اثرات اجتماعي: يك چشم انداز جامعه شناختي: مجموعه مقالات توسعه اجتماعي- سال1997-كشور نروژ (در اين مقاله هم به اثرات مثبت سدها در پايين‌دست از جمله منافع آبياري و كشاورزي و هم تاثيرات منفي مشتمل بر فعاليت‌هاي كشاورزي و ماهيگيري، مهاجرت مردم، اثر بر زندگي ساكنين محلي پايين‌دست و ... اشاره گرديده است) 4-اثرات پايين‌‌دستي نيروگاه‌هاي برقابي در رودخانه‌هاي مشترك: مطالعه موردي: رودخانه لانكون- مكونگ رودخانه شبكه‌اي جنوب شرق آسيا- سال2004 (در اين تحقيق به اثرات اجتماعي در پايين‌دست بويژه نوسانات شديد و تاثير آن بر امنيت غذايي، فعاليت‌هاي اقتصادي، تاثير بر ساختار اجتماعي و بصورت ويژه فعاليت‌هاي صيادي اشاره شده است) 5-راهنماي تاثيرات اجتماعي سدهاي بزرگ برقابي،2007 ، دانشگاه واشنگتن (در اين راهنما بر اثرات منفي تغييرات رودخانه و جاري شدن سيل و تاثير نامطلوب بر اقتصاد پايين‌‌دست از طريق اثر بر اراضي و فعاليت‌هاي کشاورزي، فعاليت دامداري و اختلال در ماهيگيري، امنيت غذايي، خشک شدن چاه، نگراني‌هاي بهداشت عمومي و منابع معيشت مردم اشاره شده است)

سيماي طرح

سد مخزني و نيروگاه آبي سيمره برروي رودخانه سيمره و در 40 کيلومتري شمال‌غرب شهرستان دره‌شهر ساخته شده است. حجم مخزن سد در تراز نرمال 8/2 ميليارد مترمکعب و شامل سه واحد نيروگاه با ظرفيت 160 مگاوات است. مراحل اجرايي بدنه سد هم‌‌اکنون به اتمام رسيده و از اوايل سال 1390 شروع به آبگيري نموده است. با توجه به هدف‌گذاري نيروگاه‌هاي برقابي براي توليد برق در ساعات اوج مصرف، در اين ساعات واحدهاي نيروگاه سيمره نيز وارد شبكه مي‌شود كه با فعال شدن هر واحد، جرياني با حداكثر دبي 156 مترمکعب بر ثانيه وارد رودخانه خواهد شد. با رهاسازي اين حجم در ساعات اوج مصرف، در ساعات کم­باري نيروگاه از مدار خارج شده، دبي جاري در رودخانه به دبي ناشي از نشت و چشمه‌هاي پايين‌دست سد (حدود 10 مترمکعب بر ثانيه در تراز نرمال) محدود خواهد شد.

رئوس کلي شرح خدمات

بررسي آثار اجتماعي ناشي از رهاسازي جريان آب خروجي نيروگاه سيمره بر محدوده پايين‌‌دست، بررسي آثار اقتصادي ناشي از رهاسازي جريان آب خروجي نيروگاه سيمره بر محدوده پايين‌‌دست، شناسائي ريسك‌‌هاي اجتماعي مرتبط با رهاسازي جريان آب خروجي نيروگاه سيمره بر محدوده پايين‌‌دست و ارائه راهكارهاي كاهش اثرات منفي از منظر اجتماعي

متدلوژي انجام مطالعات

براي انجام اين مطالعات تلفيقي از روش تحقيق كمي و كيفي بكار گرفته شده است. استفاده از روش‌هاي كمي و كيفي در اين مطالعات، در قالب بررسي‌هاي ستادي به منظور استخراج اطلاعات از گزارش‌ها، مدارك و اسناد موجود و بررسي‌هاي ميداني به منظور دستيابي به اطلاعات در سطوح محلي عمدتاً با استفاده از روش ارزيابي سريع روستايي (PRA) و برگزاري جلسات توجيهي- مشورتي و كسب اطلاعات از ادارات و سازمان‌ها نظير فرمانداري، بخشداري، شبكه بهداشت و درمان، ميراث فرهنگي، صنايع‌‌دستي و گردشگري، آب و فاضلاب شهري و روستايي، امور آب، جهادكشاورزي و ... بوده است. تكنيك و ابزار گردآوري داده و اطلاعات در اين طرح شامل مشاهده و پرسه‌زني و پرس‌وجو(Talk and Walk)، مصاحبه نيمه ساختارمند، پيمايش امكانات منطقه (Facility Survey)،‌‌بحث‌هاي متمركز گروهي (FGDs) و جلسات توجيهي- مشورتي و هم چنين ضبط صوت و تصوير مردم و مسئولين منطقه است. شايان ذكر است، بمنظور بررسي اجتماعي محدوده تحت تاثير آب خروجي نيروگاه با استفاده از نقشه‌هاي كاربري اراضي در مقياس 2000/1 بررسي‌هاي ستادي و صحرائي لازم انجام گرفت. براي گردآوري اطلاعات مورد نياز از طريق انجام مطالعات ميداني، ابتدا با جانمائي محدوده تحت تاثير بر روي نقشه موجود و تصاوير ماهواره‌اي انواع كاربري‌‌هاي واقع در مسير مشتمل بر اراضي كشاورزي، منابع طبيعي، تاسيسات و زيرساخت‌ها شناسايي و سپس با پيمايش محدوده اطلاعات مرتبط تدقيق گرديد.